Jak wprowadzić zmiękczenia w klasie podczas nauki czytania i pisania? Skorzystaj z gotowego planu działania i pobierz darmową wklejkę do zeszytu – zmiękczenia podają rączki.
Zmiękczenia to trudny temat dla uczniów. Siedmiolatki mają zrozumieć zasadę ortograficzną, która brzmi: zmiękczenia przez „kreskę” występują przed spółgłoskami, a także na końcu wyrazu, zmiękczenia przez „i” występują przed samogłoskami. Za pomocą rączek, bajek, ćwiczeń i prezentacji oswoimy ten temat.
Zmiękczenia – ćwiczenia wprowadzające i utrwalające
1. Utrwal znajomość samogłosek i spółgłosek.
Wprowadzanie zmiękczeń należy rozpocząć od ćwiczeń utrwalających rozpoznawanie samogłosek i spółgłosek w wyrazach.
Przykładowe ćwiczenia:
- Zapisz na tablicy samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, ó, u, y. Dzieci czytają wielokrotnie, następnie przepisują samogłoski kilka razy zawsze w tej samej kolejności – ciąg liter ułatwia zapamiętywanie i powtarzanie. Nauczyciel zasłania samogłoski, dzieci piszą je z pamięci, a następnie wspólnie sprawdzamy poprawność wykonania. Ćwiczenie należy powtórzyć kilka razy.
- Uczniowie staja naprzeciwko siebie i wymieniają samogłoski wspólnie lub na przemian.
- Zabawa „schowaj się, jak mnie usłyszysz” nauczyciel wymawia głoski, kiedy dziecko usłyszy samogłoskę musi się schować pod ławkę.
- Ćwiczenie interaktywne sprawdzające rozróżnianie samogłosek i spółgłosek: Posortuj i O rety! Krety!
2. Jeżeli wprowadzasz zmiękczenia to opowiedz bajkę i zrób „rączki”.
Bajka Zmiękczenia podają rączki
W Królestwie Alfabetu żyją sobie różne literki. Czas spędzają na wspólnych zabawach i psikusach. Niektóre literki lubią się bardziej inne mniej i tak jak dzieci wybierają sobie do pary ulubioną koleżankę lub kolegę. Tak też było z pewną literką „ś”. Ona lubiła tylko spółgłoski i z nimi chodziła za rączkę. Z nimi czuła się dobrze i bezpiecznie, bo przecież jest ich tak dużo w alfabecie.
(W tym miejscu nauczyciel bierze szablon odrysowanych 2 dłoni i zapisuje na jednym literkę „ś” a na drugim wyraz spółgłoski, zawiesza je na tablicy skierowane do siebie. Wspólnie dzieci odczytują uproszczoną zasadę ortograficzną „ś” podaję „rączkę” spółgłosce. Następnie dzieci otrzymują wyrazy, w których znajduje się literka „ś” Zadaniem dzieci jest zaznaczyć spółgłoskę występującą przed zmiękczeniem. Kilka przykładów wykonujemy wspólnie z dziećmi, aby wyjaśnić znaczenie pojęcia „przed zmiękczeniem”. Przykładowe słowa: śliwka, śruba, Baśka, świeci, świeczka, śpi, wiśnia, ślimak, maślanka, środa.) Następnie nauczyciel opowiada dalszą część bajki:
Literka „ś”, tak jak dzieci, nie zawsze ma dobry humor i czasami lubi trzymać się z dala od spółgłosek i staje wtedy na końcu wyrazów. Myśli sobie wtedy, że jej tu nikt nie zauważy, a ona sobie spokojnie odpocznie.
(Dzieci otrzymują zestawy wyrazów, w których „ś” znajduje się na końcu wyrazu: tatuś, Jaś, Staś, Michaś, wieś, miś.) Kolejna część bajki:
Zmiękczenie „ś” z kreską, kiedy zaprzyjaźniło się ze spółgłoskami przestało zwracać uwagę na tak samą brzmiącą literkę „si”. „Si” było z tego powodu smutne, stało w kącie i płakało. Z pomocą pospieszyły samogłoski. Mówiły: nie martw się, teraz my będziemy z tobą zawsze stawać w parze. Tak też się stało. Od tego czasu „si” zawsze łączy się z samogłoskami.
(Pozostałe zmiękczenia można wprowadzać na podobnym schemacie rozbudowując o dodatkowe ćwiczenia oraz rozwijając bajkę. Po wprowadzeniu wszystkich zmiękczeń dzieci odrysowują swoje rączki cztery razy i zapisują na nich zasady).
3. Jeżeli dzieci znają pisownię zmiękczeń to również wykorzystujemy powyższy schemat, czyli utrwalamy samogłoski, opowiadamy bajkę i rysujemy rączki. A następnie przechodzimy do ćwiczeń utrwalających.
4. Zabawy utrwalające pisownię zmiękczeń.
- Zabawa „Podaj rączkę”.
Dzieci otrzymują kartoniki z literkami. Dwoje uczniów staje na środku klasy, jeden z nich trzyma napis „zmiękczenia przez kreskę”, drugie „zmiękczenia przez „i”. Pozostałe dzieci ustawiają się w kolejce, aby podać rączkę wybranemu dziecku. Przed podaniem ręki muszą się przedstawić;” jestem literka „r” podam rączkę zmiękczeniu przez kreskę” po tych słowach dzieci witają się.
Inna wersja tej zabawy jest z wykorzystaniem szablonów rączek. Klasa dzieli się na dwie grupy. Pierwsza grupa bierze do ręki wycięty szablon dłoni z napisem „ś,ć,ń,ź,dź” lub si,ci,ni,zi,dzi, a druga grupa szablon spółgłoski lub samogłoski. Następnie dzieci szukają osoby z którą mogą się przywitać.
- Zabawa „Połowy”.
Klasa dzieli się na dwie grupy. Dzieci z pierwszej grupy „ryby” zapisują na kartce wybraną literkę (bez dwuznaków i zmiękczeń), druga „rybacy” dowolne zmiękczenie. „Rybki” siedzą na dywanie, a „rybacy” przystępują do połowu. Na przykład „rybak –ć” łapie „rybkę –m”. Potem wspólnie następuje sprawdzanie: kto ile złowił i czy ma ryby, które musi wypuścić. Następnie „rybka” z „rybakiem” układają wyrazy z liter, które trzymają w ręku. Zabawę można zakończyć uzupełnianiem pustych okienek w wyrazach, np. ….limak, …rebak.
- Zabawa „Budujemy wieżę”
Klasa dzieli się na dwie grupy ,każda grupa otrzymuje klocki. Zadaniem pierwszej grupy jest wymieniać wyrazy, w których występuje zmiękczenie przez „kreskę”, drugiej zmiękczenia przez „i”. Za każdy prawidłowo podany wyraz dzieci stawiają jeden klocek, za błędnie jeden jest zabierany. Wygrywa ta grupa, która zbuduje najwyższą wieżę.
4. Ćwiczenia interaktywne utrwalające pisownię zmiękczeń
- Prezentacja Genially Zmiękczenia (Szkolne inspiracje)
- Prezentacja Genially ortografia: zmiękczenia (Anna Kowalik)
Zmiękczenia – wklejka do zeszytu (darmowa)
Pobierz wklejkę do zeszytu, dzięki której dzieciom będzie łatwiej zapamiętać reguły prawidłowego zapisu zmiękczeń. Kliknij na poniższy link, żeby pobrać wklejkę w formacie .pdf:
